تمهیدات لازم برای نتیجه گیری بهینه از حجامت:
پیامبر اکرم(ص) فرمود:بهترین درمان شما: حجامت، مسهل، انفیه و زالو انداختن میباشد.(جامع الحدیث کبیر)
حجامت یک رفتار درمانی است که از وحی نشأت گرفته و در مرتبه عالی عروج رسول گرامی اسلام(ص) به ایشان توصیه شده است و استفاده از روایات نشان میدهد که ضوابط اجرایی و مواضع مناسب آن نیز توسط حضرت جبرئیل(علیهالسلام) تذکر داده شده است.
اصلاح مزاج و پاکسازی ارتباط عمیقی با بهتر نتیجه گرفتن از حجامت دارد پاکسازی 15 روزه با استفاده از روش منضج و مسهل و رژیم غذایی 15 روزه متناسب با نوع مزاج حاکم بر شخص قبل از حجامت اثر درمانی آن را بسی افزایش میدهد.
برای کسب اثرات درمانی بیشتر حجامت شایسته است. نکات ذیل مورد توجه قرار گیرد:
آداب حجامت:
1- حجام و حجامت شونده پاک و با وضو باشند.
2- حجامت شونده با حالت چهار زانو، با پای برهنه و بدون عینک رو به قبله بنشیند.
قبل از هر چیز بهتر است آرایش تختها در اتاق به نحوی باشد که بیمار در حال حجامت رو به قبله بنشیند، این وضعیت موجب جلب معنویت بیشتر میشود. علاوه بر آن حجام باید نسبت به نظافت اتاق حجامت دقت نظر داشته و مرتب وسایل و تخت و کف اتاق را بررسی و استریل نماید، حجام باید قبل از ورود بیمار جدید به اتاق حجامت وسایل و ابزار مربوط به حجامت قبلی را جمع آوری کند بطوری که هیچ اثری از آنها بر جای نمانده باشد.
3- حجامت با شکم گرسنه و یا شکم خیلی پر انجام نشود.
حجامت نباید در حال گرسنگی انجام شود؛ در این صورت نشانه شناسیهای مذکور قابل اعتماد نخواهند بود، چرا که هنگام خالی بودن معده خون به خوبی به سمت پوست نمی آید و به فرمایش امام صادق(ع) :
« حجامت مکنید مگر اندک چیزی در معده باشد. »
اگر معده در هنگام حجامت خالی باشد، خون رقیق به سمت داخل کشیده می شود و خون غلیظ نمی تواند خارج شود. باید دستگاه گوارش به رگهای بدن خصوصاً رگهای سطحی بدن فشار وارد کند تا خون در شرایط متعادل به سمت پوست برود. اجزای رقیق و غلیظ خون نباید از هم جدا شوند.
4- نوشیدنی شربت سرکه انگبین قبل از حجامت در فصل بهار و تابستان یا میل کردن یک عدد انار( ترش و شیرین) به مناسبت فصل قبل و بعد از حجامت بسیار مفید خواهد بود.
قبل و بعد از حجامت، خوردن انار سفارش شده است. امام رضا(علیه السلام) می فرماید: « سفارش میکنم که پس از حجامت یا فصد، انار را با مکیدن آن بنوشید. مکیدن آب انار خون را زنده و تن را با نشاط خواهد ساخت.»
اگر انار در دسترس نبود به بیمار سفارش میکنیم آب میوه فصل(در تابستان) و یا شربت سکنجبین (در زمستان) بخورد.
(دستور تهیه سرکه انگبین): 2واحد عرق نعنا+ 1 واحد سرکه انگور خانگی چند دقیقه با هم بجوشد سپس شعله گاز خاموش شده و 2 واحد عسل به آن اضافه شود و هر شب از ترکیب فوق یک سوم لیوان+ مابقی آب بعد از شام میل شود ( میزان سرکه و عسل بسته به مزاج فرد، قابل تغییر است.)
امام رضا(علیه السلام) میفرماید: « پس از عمل حجامت و فصد از آب میوه فصل بنوشید و اگر میوه نیست از شربت بالنگ مصرف کنید. اما در فصل سرما باید از سکنجبین عسل استفاده شود که این شربت شما را از بیماریهای خطرناک لقوه و برص و بهق و جذام به اراده خداوند متعال ایمن خواهد داشت.»
بوعلی سینا مخصوصاً در مورد مزاجهای صفراوی سفارش میکند که بعد از حجامت دانه انار، آب انار، کاهو و سرکه بخورند. اما از آنجائیکه ممکن است بعد از حجامت هضم غذا توسط معده، ضعیف شود بهتر است بلافاصله بعد از حجامت غذا خورده شود.
بوعلی میگوید: « غذای کسی که از وی حجامت میگیرند باید یک ساعت بعد از آن شروع شود.»
5- حجامت در حالت قاعدگی برای زنان ممنوع است.
6- حاملگی و شیر دهی مانعی برای حجامت نیست. در صورت نیاز به حجامت زنان باردار در حالت عادی از ماه چهار تا ماه هفتم حاملگی حجامت بلامانع است و در صورت ضرورت قبل از این زمان باید تجویز گردد.
7- حجامت دوازده ساعت قبل و بعد از معاشرت جنسی موجب ضعف بدن میشود.
8- غذای شور تا نیم ساعت بعد از حجامت ممنوع است.
همچنین به بیمار سفارش میکنیم پس از حجامت از خوردن غذاهای نمک دار تا 3 ساعت پرهیز کند.
امام رضا(علیه السلام) میفرماید: « چون اگر این پرهیز مراعات نشود بعید نیست که انسان حجامت شده به بیماری جرب دچار شود»
9- دو حجامت ناهمسو هم زمان ممنوع است(مانند حجامت عام و ساق، یا حجامت عام و سر)
10- حجامت روزه داران در صورت احتمال بروز ضعف بعد از افطار انجام شود و بعد از افطار هم لازم 2 تا 3 ساعت از صرف غذا گذشته باشد.
11- حجامت افراد محرم فقط در صورت ضرورت مجاز است و حلق موی موضع حجامت در حال انجام حجامت فدیه ندارد.
بانوان می توانند هنگام حجامت مانتو خود را برعکس بپوشند و 3 دکمه مانتو را در پشت گردن باز بگذارند تا نیازی به در آوردن لباس مانند آقایان نداشته باشند. یعنی تنها به اندازه گذاشتن یک لیوان مانتو باز می شود.
12- خون موضع حجامت معفو( قابل گذشت) است و حجامت شونده میتواند تا زمان مورد نیاز برای ترمیم خراش جای حجامت بدون شستشو نماز بگذارد.
13- دعای حجامت
بعد از نشستن بیمار به او میگوئیم دعای حجامت را بخواند، چنانچه بیمار بیسواد بوده و یا ضعف بینایی داشته باشد، حجام باید دعا را شمرده و بلند بخواند تا او قادر به تکرار آن باشد. خواندن دعای حجامت نقش مهمی در آماده سازی بیمار از نظر روحی و از بین رفتن شرایط ترس و اضطراب و تأثیر گذاری بهتر حجامت او دارد. از طرف دیگر چون حجام میخواهد واسطه شفای الهی برای بیمار باشد بهتر است خود نیز قبل از زدن تیغ آن را بخواند و بدین ترتیب با خواندن دعای حجامت و یا آیهالکرسی حجامت خود را با توجه و حضور قلب انجام دهد. حداقل ذکری که هنگام حجامت استحباب داشته و مطلوب است ذکر صلوات میباشد. باید توجه داشت که واضع حجامت اسلامی شخص نبی مکرّم اسلام حضرت محمد(ص) می باشد و ذکر صلوات گوشهای از قدردانی یک مسلمان از هدیه بزرگ پیامبر به امت اسلامی به حساب می آید.
بِسمِاللّهالرَّحمنِالرَّحیم
«اَعوذُ بِاللّهِ الکَریم فِی حِجامَتیِ مِنَ العَینِ فِی الدَّمِ وَ مِن کُلِّ سوءِ و الاَعلالِ وَالاَسقَامِ و الاَوجاعِ وَالاَمراضِ وَ اَسئَلُکَ العَافِیةَ وَ المُعافاةِ وَ الشِّفاءِ مِن کُلِّ داء؛
بنام خداوند بخشاینده مهربان
پناه میبرم به خداوند کریم در حجامتی که انجام میدهم از انحراف در خون و از تمام بدیها، علتها، سختیها، دردها و بیماریها و از تو عافیت و اسباب عافیت و شفاء تمام بیماریها را طلب میکنم.»
ایام مناسب برای حجامت
1- حجامت در روز جمعه ممنوع است، در صورت اضطرار و ضرورت شدید با قرائت آیة الکرسی در غیر از ساعت 11 تا 12 ظهر قابل انجام است.
2- جهت پیشگیری و سلامت بدن بهتر است حجامت در اول فصل بهار و فصل پاییز انجام شود و در صورت نیاز به تکرار حجامت تر، نوبت بعدی میتواند در هفتم حزیران که تقریباً اواخر خرداد ماه میباشد انجام شود.حجامت در حالت غیر اورژانس ترجیحاً باید در 2 هفته وسط ماه قمری انجام شود. ایام مطلوب در این چهارده روز عبارتند از 17، 19و 21 ماه قمری. که جزو ایام پر فشار بوده و برای انجام حجامتهای درمانی بسیار مفید میباشند.
3- در روزهای بسیار گرم و یا بسیار سرد بهتر است حجامت تر انجام نشود.
4- بهترین ساعت برای حجامت ساعت حضور ماه در وسط آسمان است که جدول آن در کتاب حجامت از دیدگاه اسلام طراحی شده است.
5- بهترین روز از نظر هفته، روزهای سه شنبه و پنجشنبه است؛ در روز چهارشنبه نیز با قرائت آیة الکرسی میتوان حجامت کرد.
6- بهترین ساعت برای حجامت در طول روز زمانی است که هوا خنک یا معتدل باشد و هنگام روز بهتر است 2 تا 3 ساعت از صرف غذای ظهر گذشته باشد و در فصول گرم شب هنگام که هوا خنک شده باشد. 2 ساعت پس از طلوع خورشید نیز مناسب توصیف شده است.
7- حجامت در شرایط بحرانی مانند طوفان و زلزله که ترس و وحشت مستولی شده و در هر شرایطی که اضطراب و دلهره شدید حاکم است ممنوع می باشد. در حالات اعراض نفسانی شدید مانند خشم، ترس و دیگر شرایط غیر عادی باید تا بازگشت آرامش صبر نمود
سن مناسب برای حجامت:
جرجانی میفرماید: طفل زیر 2 سال را اگر علت خونی پدید آید یا طفلی که غیر از شیر مادر طعام نیز میل کند را میتوان حجامت گذاشت اما شیخ الرئیس ابن سینا زیر 2 سال را بطور کلی نهی فرموده است زیرا فرموده که ضعف حجامت در بچه تا آخر بماند و در هر دو حجامت پس از شصت سالگی را ممنوع فرمودهاند.حجامت از چهار ماهگی هم میتواند شروع شود. به فرمایش امام صادق(ع): « حجامت رطوبت اضافی کودک را در اطراف جمجمه جمع می کند و کودک را سرحال و سرزنده تر می کند، هوش و استعداد کودک را هم افزایش می دهد.» حجامت کودکان مثل حجامت بزرگسالان همراه با خونگیری زیاد نیست؛ مهم نقطه ای است که بین دو کتف حجامت میشود و به سیستم ایمنی بدن فهمانده میشود که از این راه در آینده خون آلوده از بدن تو خارج خواهد شد.
از نظر ما پس از 60 سالگی روش زالودرمانی بسیار مناسب میباشد چرا که میزان شدت و کاستی خونگیری کاملاً قابل کنترل است و از آن جا که مزاج خشک اغلب بر کهنسالان غالب میشود و اگر هم مزاج عمومی خشک به نظر نیاید به هر ترتیب عروق افراد مسن از گرفتگی و تصلّب و تنگی بیشتری نسبت به سنین پایین تر برخوردار است و زالو بخاطر وجود بزاق دهان خود باعث نفوذ عمیق به داخل عروق میگردد و با باز شدن رگها حیات و زندگی تازهای برای شخص خلق میکند و از این نظر زالو یکی از ابزارهای مؤثر در ایجاد طول عمر به حساب میآید. تجربه ما در مورد زالو درمانی بر روی اشخاص پیر حتی در سنین پس از صد سال این واقعیت را به اثبات رسانده است.