مقالات

نمك مانند آب يك ركن از 3 ركن اصلي تشيكل دهندة كرة زمين، جسم انسان و شير مادر است. امروزه دو نوع نمك در دسترس مردم است:

1. نمك موجود در بازار (كلرور سديم)،
2. نمكي كه از گذشتة دور «نمك طعام» خوانده شده و در فرهنگ ايراني و اسلامي ما جايگاه ويژه‌اي داشته است.

از نمك در طول تاريخ همواره به نيكي ياد شده است و اگر امروزه بحث‌هاي ضدّ و نقيضي كه در مورد نمك گفته مي‌شود مرتبط به نوع اوّل، نمك موجود در بازار است.
براساس يك پروژة تحقيقاتي كه بر روي برخي نمك‌ها در «دانشگاه تهران» انجام گرفته است، چنين نتيجه‌گيري مي‌شود كه براساس انجام يك سري تغييرات در ماهيّت نمك، تأثيرات مثبت نمك به علّت دستكاري كاملاً منفي گشته و زيان‌آور مي‌شود. براي مثال همان‌گونه كه مي‌دانيم نمك در طول تاريخ، عامل اُفت فشار بوده است، امّا امروزه بعد از اينكه نمك به نام تصفيه، داخل كارخانه نمك مي‌شود، فشار خون را بالا مي‌برد كه علّت اصلي آن، خارج كردن برخي عناصر بسيار مهم و كليدي در نمك است. برخي موارد اين تحقيق در كتاب همكاران محترم فوق تخصص قلب به نام «بِران والد» ويرايش هشتم، صفحة 1114 چنين آمده است: وجود منيزيم (mg)، كلسيم (Ca) و پتاسيم (k) به اندازة كافي در غذاي مصرفي، عامل كاهش خون به مقدار 6/4 ميلي‌متر جيوه در افراد فشار خوني و مقدار 5/2 ميلي‌متر جيوه در انسان‌هاي عادّي است و مهم‌تـرين اين عناصر منيزيم (mg) است كه مقدار آن در غذاي مصرفي روزانه به حدّي كم است كه قابل ذكر نيست، امّا در نمك طعام به وفور يافت مي‌شود.

رسول خدا(ص) فرمودند: «مَثَل من به اصحابم مانند مَثَل نمك به غذاست. همان طوري كه امّت من» جز به واسطة من اصلاح نمي‌شوند غذا نيز بدون نمك اصلاح نمي‌پذيرد. از ديدگاه رسول خدا(ص) نمك، اصلاح كنندة غذاست و اگر در غذا ريخته نشود، آن غذا صالح نشده و فاسد است. حضرت در حديث ديگري مي‌فرمايند: «هركس قبل و بعد از هرچيز نمك بخورد خداوند سيصد و سي نوع بلا را كه كمترينش جذام است از او برمي‌دارد.»1

طبيعت نمك گرم و خشك است (به درجة سوم اوّل و سوم اوّل يا 7+ ، 7-) و عدم مصرف آن سردي و تري را به بدن و خصوصاً مغز حاكم مي‌كند و به دنبال آن علاوه بر بسياري از بيماري‌هاي جسمي كه به دليل سردي و تري به بدن غلبه مي‌كند بيماري‌هاي رواني مثل افسردگي و بي‌انگيزگي را بر فرد مسلّط مي‌كند. طبق آمار در جوامعي كه مصرف نمك در آنها خيلي كم است مثل «ژاپن»، به رغم برخورداري از سطح رفاهي مناسب آمار خودكشي بالاست.

نمك از نظر منابع طبّ سنتي، برطرف كنندة بلغم، سودا و صفراست. خشك كننده و دفع كنندة رطوبت و بازكنندة انسداد است. اصلاح كنندة غذاي سرد و نيكو كنندة طعم غذا، سبزي‌ و گوشت است و باعث شفافّيت پوست صورت شده، اشتها‌ آور مي‌باشد.

در تحقيقي كه در دانشگاه تهران انجام شد نمك تصفيه نشده و دستكاري نشده يعني «نمك دريا» (مانند نمك درياچة اروميه) حاوي اكثر ريز مغذّي‌هاي لازم بدن از جمله روي، يد، كلسيم، منيزيم و پتاسيم است. (در آخرين ويرايش‌هاي كتاب‌هاي مرجع بيماري‌هاي قلب و عروق جهت كنترل بهتر فشار خون به بيمار توصيه مي‌شود رژيم حاوي كلسيم، منيزيم، پتاسيم فراوان مصرف نمايند و اين در حالي است كه نمك طعام علاوه بر «Na» و «Cl» اين عناصر را داراست. مصرف كافي كلسيم، منيزيم و پتاسيم در افرادي كه فشار خون ندارند 1 تا 5/2 ميلي‌متر جيوه و در افراد با فشار خون بالا 5/2 تا 4/4 ميلي‌متر جيوه فشار خون را كاهش مي‌دهد.2

متأسفانه امروزه نمك موجود در طبيعت را به اسم تصفيه به تركيب كلر و سديم تبديل كرده و به آن يد اضافه مي‌كنند و در واقع عناصر ارزشمند كلسيم، منيزيم و پتاسيم و روي را از آن جدا مي‌كنند كه قطعاً چنين تركيبي جاي نمك طعام را نمي‌گيرد، بلكه مصرف آن آسيب‌رسان نيز خواهد بود. خصوصاً اينكه منيزيم آن را به صفر تقليل مي‌دهند. جالب است بدانيد كه دو عنصر پتاسيم و منيزيم از عناصر اصلي‌اي هستند كه بدن به آنها احتياج بسيار دارد. در مورد اثرات پتاسيم در بدن مي‌توان موارد زير را بيان كرد:

1. پتاسيم كمك مي‌كند تا غذاي جذب شده به داخل سلول‌هاي بدن برود و مواد زائد از سلول‌ها خارج شود؛ 2. پتاسيم به انتقال پيام عصبي از سلولي به سلول ديگر كمك مي‌كند؛ 3. پتاسيم با كمك سديم، تعادل اسيدي و بازي را برقرار مي‌كند؛ 4. پتاسيم با همكاري فسفر، اكسيژن را به مغز مي‌رساند؛ 5. پتاسيم با همكاري كلسيم رابطة عصب و ماهيچه را تنظيم مي‌كند.

كمبود پتاسيم نيز عامل بروز مشكلات زير در بدن است: سكتة مغزي، مشكلات كلّيه، ناباروري، ضعف عمومي، بالا رفتن فشار خون و بالا رفتن ميزان سديم بدن. كمبود منيزيم نيز مشكلات بسياري در بدن ايجاد مي‌كند از جمله: آسم، بي‌اشتهايي، برخي سردردهاي ميگرني، كندي رشد، تغييرات در نوار قلب، مشكلات نوروموسكولار (ماهيچه‌اي عصبي)، تشنّج، افسردگي، ضعف عضلاني، چوب شدن ماهيچه‌ها، رعشه، سرگيجه و ... .
كمبود منگنز (mg) نيز عامل بروز مشكلات زير است: كري، آسم، نرمي غضروفي، اختلال در رشد به علّت سوء تغذيه در غضروف، دررفتگي رباط، بيماري فكّ جابه‌جا شده (tmj)، حركات تكراري غير ارادي، كارپال تونل سيندرم يا به اصطلاح امروزي چسبندگي در ناحية مچ دست‌ها، تشنّج، ناباروري به علّت عدم تخمك‌گذاري در خانم‌ها و عدم ساخت اسپرم در مردها، كاهش قوة باء در هر دو جنس، كوتاه شدن استخوان‌هاي بلند ساق و بازو.

يد نيز كه از عناصر مهم و كليدي در كاركرد غدّة تيروئيد است به صورت تركيبات يدور يا يديد و يدات در نمك دريا وجود دارد و بدن به اندازة نياز از يد جذب كرده و مازاد آن دفع مي‌شود. نمك‌هايي كه به روش صنعي يددار مي‌شوند بايد در ظروف دربسته نگهداري شوند تا يد آن در محيط آزاد نشود و اين در حالي است كه بهترين روش نگهداري نمك دريا كه حاوي يد نيز هست قرار دادن آن در كيسه‌هاي كتاني و يا محفظة چوبي است كه هواي آزاد به آن برسد تا ارزش غذايي آن به طور كامل حفظ شود. در نتيجه عدم مصرف نمك طعام به اندازة كافي مي‌تواند منجر به اين بيماري‌ها شود:

آسم، بي‌اشتهايي، برخي سردردهاي ميگرني، كندي رشد، تغييرات در نوار قلبي، مشكلات ماهيچه‌اي عصبي، تشنّج، افسردگي، ضعف عضلاني، اسپاسم عضلاني، رعشه، سرگيجه، حركت پرش مادرزادي، نرمي غضروفي (Chondromalasia)، اختلال در رشد به دنبال اختلالات غضروفي (Chodrodystroply)، در رفتگي رباط‌ها، بيماري‌هاي فك، حركات تكراري غير ارادي (تيك‌هاي عصبي)، سندروم تونل كارپال (CTS) يا چسبندگي در ناحية مچ دست‌ها، ناباروري به علّت تخمك‌گذاري ضعيف در زنان و اسپرم‌سازي ضعيف در مردان، كاهش قوّة جنسي، كوتاه شدن استخوان‌هاي بلند ساق و بازو كه منجر به كوتاهي قد مي‌شود.

از نمك طعام مي‌توان براي ضدّعفوني كردن سبزي، كاهو و ميوه استفاده كرد. از ديگر موارد استفادة نمك مي‌توان در موادّ غذايي مانند تخم‌مرغ، خنثي‌سازي اثرات منفي بلغم در غذا را نام برد. همچنين استنشاق روزانة محلول آب جوشيدة سرد شده و نمك طعام از بسياري از عفونت‌هاي گوش، حلق، بيني و سينوزيت جلوگيري مي‌كند.

در هر گرم بزاق دهان انسان حدّاقل يكصدهزار ميكروب وجود دارد؛ خصوصاً ميكروب‌هايي كه معده را آزرده مي‌كنند كه مصرف نمك طعام قبل از خوردن هرچيز باعث كاهش اين ميكروب‌ها مي‌شود. همچنين مزمزه كردن نمك قبل از غذا باعث ترشّح بزاق شده، حفرة دهان را براي جويدن و هضم بهتر غذا آماده مي‌كند.
توصيه به مصرف نمك بعد از غذا نيز از معجزات كلام رسول خداست. چهار مزة اصلي غذاها، شوري، تلخي، ترشي و شيريني است. مصرف غذاهاي ترش و شيرين و تلخ به دليل ايجاد تغييرات شيميايي در حفرة دهان و دندان‌ها از عوامل فساد دندان‌ها هستند. نمك كه از نظر شيميايي PH خنثي (بافري) دارد، مي‌تواند اثر اسيدي و قليايي غذاهاي شيرين و ترش را خنثي كرده و با غلبه بر هر نوع مزة ديگر از پوسيدگي دندان جلوگيري كند. توصيه مي‌شود بعد از خوردن هرچيزي حتماً مقدار كمي نمك (همان‌قدر كه بين انگشت سبابه و شصت قرار مي‌گيرد) ميل كنيد.

از نمك طعام براي ضدّعفوني كردن سبزيجات، ميوه‌ها و كاهو استفاده مي‌شده است. همچنين از نمك به عنوان نرم كنندة لباس و پرز گيرنده، مي‌توان به روش زير استفاده كرد: براي از بين بردن الكتريسيته ساكن لباس‌ها، بعد از شست‌و‌شو، آنها را در آب نمك بخوابانيد.

نمك مناطق اقليم‌هاي جغرافيايي مختلف، خواصّ متفاوتي دارد و مخلوط كردن آنها كار مفيدي است كه مردم از ديرباز اين كار را انجام مي‌دادند و در مسافرت‌ها، نمك شهر و ديار خودشان را به عنوان سوغات هديه مي‌كردند. آن سنگي كه از ديرباز هم‌چنان در زبان عاميانه مردم به عنوان حدّاقل سوغات باقي مانده است، «سنگ نمك» است.

در ايران، نمك‌ «آران كاشان»، «درياچة قم»، «فردوس مشهد» و چشمه‌هاي «طالقان» و «الموت» از بهترين انواع نمك طعام است كه مخلوط آنها حاوي بسياري از ريز مغذّي‌هاي ضروري بدن است.

به عنوان نكتة دل‌نشين آخر يادمان باشد كه حضرت اميرالمؤمنين(ع) اكثر اوقات نان و نمك ميل مي‌فرمودند و نمك را در جايگاه يك خورش كامل قرار مي‌دادند.
امام باقر(ع) مي‌فرمايند: «اگر مردم مي‌دانستند كه در نمك چه خواصّي هست خود را جز با آن مداوا نمي‌كردند.»
رسول خدا(ص) فرمودند: «هركس قبل و بعد از هر چيز نمك بخورد خداوند سيصد و سي‌ نوع بلا را كه كمترينش جذام است از او بر مي‌دارد.»
حضرت علي(ع) نيز مي‌فرمايد: «هركس غذا را با نمك آغاز كند هفتاد درد و دردهاي بسيار ديگري كه كسي جز خداوند آنها را نمي‌داند از وي دور مي‌نمايد.» «اگر در سفره‌اي نمك طعام نباشد، ملائكه حاضر نمي‌شوند، صحّت بدن وجود ندارد و سفره بركت نخواهد داشت.»

امام صادق(ع) مي‌فرمايد: «هركس بر نخستين لقمه از غذاي خود، نمك بپاشد كك و مك صورت او از ميان مي‌رود.»
اكنون چند اصطلاح را در فرهنگ خودمان بازبيني كنيم:

نمك‌شناسي: كسي كه الطاف يا لطف بندة خدا را قدرشناس نباشد؛ چنين فردي با افرادي كه در مورد نمك آشنايي ندارد، مقايسه و گفته مي‌شود: فلاني «نمك‌نشناس» است.

نمك‌گير شدن: يعني آن‌قدر هدية نمك ارزش والايي در فرهنگ ما داشته است كه هرگونه هديه‌اي هر چه بزرگ با نمك مقايسه شده يا هر نوع خوراكي كه به فردي تعارف شود با نمك‌گير شدن مقايسه مي‌شود: نمك پروردة شما هستم، نمك خوردي نمك‌دان را شكستي يا نمك او را خورده‌ام و نمي‌توانم به او خيانت كنم.
بايد در جامعه كاري كنيم كه مردم از همة نقاط كشور نمك داشته باشند و مخلوط كنند و بخورند. در گذشته اگر كسي از شهري به شهر ديگر براي مهماني مي‌رفته مثلاً از «چهارمحال بختياري» به طالقان مي‌رفته است، حتماً بايد نمك شهر خود را براي ميزبان مي‌برد. چنانچه به محض ورود ميزبان به دست مهمان نگاه مي‌كرد كه اگر نمكي به همراه نداشته به شوخي هم كه شده مي‌گفت: بشكند دستي كه نمك ندارد.
نمك خوب چيست؟

 هر نمكي كه به طور سنّتي در سراسر كشور تسويّه و تهيّه مي‌شود خوب است؛ يعني همان نمكي كه براي يكديگر هديه مي‌بردند. هنوز هم هستند كساني كه اين كار را مي‌كنند و اگر غفلت كنيم آنها هم مثل بقيه موارد دانش، اين علم را با خود مي‌برند و ما بايد هزينة سنگين برايش بپردازيم.
نمك سالم بايد حاوي يد باشد كه به دو شكل مي‌تواند وجود داشته باشد:

1. يُدر= يديد 2. يدات
اغلب كشورها به دلايلي كه از حوصلة اين مقاله خارج است از يدات استفاده مي‌كنند. واحد اندازه‌گيري يد (PPM) مي‌باشد كه بهترين دُز يا مقدار آن زماني است كه كمتر از 2 واحد (PPM) باشد حالا شايد نظرها كمي هم متفاوت باشد. برخي مي‌گويند 5-4 واحد. ما دو نوع نمك در بازار داريم يكي نمك‌هايي كه از راه شيميايي يد‌دار شده‌اند و ديگري نمك طعام درياچه كه به صورت طبيعي يد در تركيب آن وجود دارد.

يد طبيعي، محيط را آلوده نمي‌كند و اگر بدن نياز به آن نداشته باشد به راحتي از بدن دفع مي‌شود و كساني كه يد زيادي دارند  يا نياز به يد ندارند مي‌توانند به راحتي از آن استفاده كنند. ولي نمك‌هايي كه به صورت صنعتي يددار مي‌شوند به سختي در آب حل مي‌شوند كه اين مسئله نشان دهندة ناخالصيِ شديد و يكنواخت نبودن يد درون آنهاست و اين موضوع خيلي خطرناك است و دوم اينكه مقدار يد شيميايي موجود در آن به جاي حدّاكثر PPM2/4، 3/76 و 4/36 PPM است.
كلسيم (Ca) موجود در نمك‌هاي بازار حدود 36 و 144 PPM است و كلسيم (Ca) موجود در نمك طعام در برخي موارد به طور باور نكردني حدود 879 PPM و آهن (Fe) در نمك طعام 2/1 واحد است و در نمك‌هاي تصفيه شده صفر است.
منيزيم كه يك عنصر اساسي در بدن است و كمبود آن موجب آسم، بي‌اشتهايي، برخي سردردهاي ميگرني، كندي رشد، تغييرات در نوار قلب، مشكلات ماهيچه‌اي عصبي، تشنّج، افسردگي، ضعف عضلاني، رعشه و سرگيجه مي‌شود. جالب است بدانيد كه در نمك دريا 484 واحد PPM منيزيم وجود دارد.
منگنز موجود در نمك طعام 022/1 واحد PPM است در حالي كه اين مادّه در نمك‌هاي تصفيه شده صِفر است.
منبع :سایت موعود http://mouood.org/content/view/10624/